Het hormoon oxytocine

Het zogenaamde knuffelhormoon "oxytocine" wordt ook wel "liefdeshormoon", "relaxhormoon" of "snoezelhormoon", genoemd. Dit hormoon wordt in de hypothalamus geproduceerd, maar het wordt door de hypofyse, onder zeer speciale omstandigheden, in de bloedbaan afgescheiden. De reden dat dit hormoon "liefdeshormoon" wordt genoemd, is dat het juist onder liefdevolle omstandigheden, door de hypofyse in de bloedbaan wordt afgescheiden. En de werking ervan kan nogal spectaculair zijn. Dit hormoon regelt namelijk onder andere ook de toeschietreflex. Dit is een onwillekeurige reactie op bepaalde, liefdevolle prikkels, waardoor de in de alveoli aanwezige melk in de grote melkgangen van de mammae terecht komt. De spontane uitstroom van de melk uit de mammae wordt normaliter verhinderd door de slotspier die in de tepel van een mamma aanwezig is. Als de slotspier van de tepel echter om de een of andere reden beschadigd is geraakt, zal de melk na het zich voordoen van de toeschietreflex, op een vrij spectaculaire manier naar buiten kunnen stromen.

Oxytocine is dus een hormoon, dat wil zeggen dat het een stof is die door een orgaan (meestal een klier) in het lichaam wordt gevormd en die na afgifte in het bloed een stimulerende of remmende werking heeft op andere organen in het lichaam, of op bepaalde processen in het lichaam. Maar oxytocine is niet alleen een hormoon, het is eveneens een neurotransmitter. Dat wil zeggen dat het ook de impulsen van zenuwcellen onderling kan overdragen, of die van zenuwcellen naar (of van) organen. Als men het over oxytocine heeft, richt men zich specifiek op de werking van de betreffende chemische substantie in het vrouwelijke lichaam. De stof, die een overeenkomstige uitwerking heeft in het mannelijke lichaam, staat bekend onder de naam: "vasopressine". Maar omdat het mannelijk lichaam een veel meer beperkte rol heeft op het gebied van de voortplanting, is ook de uitwerking van vasopressine op het mannelijk lichaam minder uitgebreid van aard. Het hormoon oxytocine speelt in het mannelijk lichaam overigens wel een rol bij de ejaculatie. Vooral het onderste deel van het epididymiskanaal is sterk door sympathische zenuwvezels voorzien van zenuwwerking (afgifte oxytocine en vasopressine).

In het vrouwelijk lichaam heeft oxytocine dus een belangrijke rol bij de voortplanting. Onder invloed van dit hormoon vindt er van de uterus (de baarmoeder) een zuigende uitwerking plaats op het sperma wat na inseminatie in de geslachtsorganen van het vrouwelijke lichaam terecht is gekomen. En mede onder invloed van juist dit hormoon wordt de barrière tot de uterus, die uitgaat van de cervix (baarmoederhals), tijdelijk opgeheven. De opheffing van die barrière in de cervix breidt zich in de hierboven geschetste situatie in craniale richting over de cervix uit. Bij het geboorteproces breidt de opening van de cervix zich, onder invloed van onder andere dit hormoon, juist in caudale richting over de cervix uit.

Het hormoon oxytocine heeft dus zowel een opdrijvende, alswel een afdrijvende invloed op het transport van een mogelijke baarmoederinhoud. Het afdrijven van de eventuele baarmoederinhoud lukt vanzelfsprekend alleen als de cervix geopend is. De uterus is in feite één grote holle spier, die aan de caudale kant voorzien is van een hals waarmee de uterus hermetisch kan worden afgesloten. Die perfecte afsluiting van de uterus wordt gestimuleerd door het hormoon progesteron. En ze vindt niet alleen plaats wanneer er zich een vrucht in de uterus bevindt, maar ook wanneer er sprake is van een pyometra. Dit is de wetenschappelijke naam voor een ophoping van ontstekingsproducten (pus) in de afgesloten uterus. Het hermetisch afsluiten van de cervix, onder invloed van het hormoon progesteron, vindt in die omstandigheden niet alleen plaats door het inkrimpen van de cervix, maar ook door een prop van zeer taai vloeibaar slijm (een zogenaamde mucus plug) die zich dan op de portio vaginalis en voor het ostium externum bevindt. Deze mucus plug heeft een dermate taaie consistentie, dat deze met enig recht van spreken wel vergeleken kan worden met een plak uitgekauwde kauwgom. Wanneer de invloed van het progesteron op de afsluiting van de uterus van nature (ofwel kunstmatig) wordt opgeheven kan het uitdrijven van de baarmoederinhoud plaatsvinden. Dit gebeurt door middel van contracties van de spiercellen in de baarmoederwand. En die contracties van de betreffende spiercellen worden weer door het hormoon oxytocine gestimuleerd. Deze zogenaamde weeënopwekkende werking van het hormoon oxytocine komt het sterkst tot zijn recht in een toestand van algehele fysieke relaxatie.

De vraag is nu: hoe kan men ervoor zorgen dat er op zeker moment een zekere kwantiteit van het hormoon oxytocine in de bloedbaan van het vrouwelijk lichaam wordt afgescheiden? Het antwoord daarop is zeer eenvoudig: namelijk door het creëren van positieve omstandigheden en door het stimuleren van een, of meerdere, van de daartoe geëigende zones van het betreffende lichaam. Eén van de relatief onbekende zones is wat dat betreft de zone van de cornua uteri. Maar evenzo die van het ostium externum. Stimulatie van die specifieke zones is vanzelfsprekend niet altijd even gemakkelijk te realiseren. Echter op veel simpeler wijze is wat dat betreft ook een relatief goed effect te bereiken, namelijk door het nabootsen van de natuurlijke drift van jong geborenen om zich door middel van de moedermelk te gaan voeden. Net als in de vagina; het ostium externum en de uterus bevinden zich ook in de mammillae de voor stimulatie zo gevoelige mechanoreceptoren. Dit zijn in feite gespecialiseerde zenuwcellen, welke in staat zijn om mechanische prikkels om te zetten in zenuwsignalen. De signalen van de stimulatie van de betreffende zones zullen de hypofyse, na het bereiken hiervan, aanzetten tot de afgifte van een bepaalde kwantiteit aan oxytocine in de bloedbaan.

Nota Bene: Door bij een koe vanuit het rectum de cornua uteri te gaan strelen, wordt de afgifte van het "knuffelhormoon" oxytocine snel en zeer goed gestimuleerd (net als bij de zogenaamde Ferguson-reflex, waarbij het uitoefenen van rek op de wand van het geslachtsapparaat essentieel is). Bij koeien die één of meer spenen hebben met een beschadigd slotgat, wordt men het effect van deze handeling duidelijk gewaar, namelijk als men waarneemt dat de melk daardoor ineens vrij spectaculair, uit de uier vandaan, op de stalvloer neerklettert.