Vruchtbaarheid van mensen (en dieren)

De voortplanting van zowel mensen als dieren is een uitermate delicaat proces. Wij als mensen zullen ons bijvoorbeeld kunnen gaan realiseren dat ons individuele bestaan echt aan een zijden draadje heeft gehangen. Tenminste als wij ons bedenken wat er allemaal wel niet had kunnen misgaan voordat wij op zeker moment überhaupt het levenslicht konden gaan aanschouwen. Ieder mens heeft zowel een vader als wel een moeder als voortbrenger van ons als vrucht. Dat klinkt zo vanzelfsprekend, dat wij niet vaak stil zullen staan bij de consequenties dat dit ook weleens mis zou kunnen zijn gegaan. En onze ouders hebben eveneens alle geluk van de wereld gehad dat zij überhaupt bestaan, ofwel hebben bestaan. Dit geluk is zelfs aan al onze voorouders toebedeeld geweest. Al honderden generaties lang. Ja, waarschijnlijk zelfs duizenden generaties lang. Ieder levend mens heeft het geluk gehad dat er nooit in de lange reeks van voorouders, waar hij van afstamt, nooit een onvruchtbaar schepsel is geweest. Dat toeval is werkelijk bijzonder groot! Tenminste als wij ons bedenken dat, naar onze inschatting, ongeveer 5% van de mensen onvruchtbaar is. En dus als gevolg van dat gegeven ongeveer 10% van de stellen waarvan ieder mens afstamt.

Nergens in de zeer lange reeks van voorouders van ieder mens op aarde heeft een voorouder gezeten die onvruchtbaar was. Steeds heeft ieder van de huidige mensen, wat zijn afstamming betreft, qua vruchtbaarheid aan de goede kant van de medaille gezeten. Dat gegeven is zelfs nog meer uitzonderlijk als men zich realiseert dat die reeks ook nog eens gemakkelijk had kunnen worden verbroken door moedwillige onvruchtbaarheid, of door accidentele onvruchtbaarheid (bijvoorbeeld omdat de potentiële, verwekker van de vrucht niet voor zijn scheppende daad bij de beoogde potentiële, vrouwelijke drager van de vrucht aanwezig kon zijn). Als werkelijk slechts 90% van de stellen vruchtbaar is geweest, is het treffen van het lot van een onvruchtbare, potentiële voorouder vrij groot. En dat gegeven is des te meer uitzonderlijk als men bedenkt dat het zelfde geluk, van het niet verbreken van de lange reeks van voorouders, ook heeft gespeeld bij de organismen waaruit de mens via een proces van evolutie is ontstaan. Dit grote toeval heeft zich niet alleen bij de voorouders van al de huidige mensen voorgedaan, maar ook bij de voorouders van al de huidige dieren.

Niet alleen regelrechte gevallen van infertiliteit kunnen overigens de beide reeksen van vruchtbare voorouders hebben doen onderbreken, maar ook gevallen van subfertiliteit (verminderde vruchtbaarheid). Als immers bijvoorbeeld door omstandigheden de tijd vrij kort is, waarin er tot een geslaagde bevruchting dient te komen, kan een verminderde vruchtbaarheid van één van de partners gemakkelijk fataal zijn voor het bestendigen van die reeks van eventuele voorouders. En als die verminderde vruchtbaarheid zich toevallig bij beide partners voordoet, is de kans groot dat ook alleen al dat betreffende feit fataal wordt voor het bestendigen van de reeks van eventuele voorouders. Er dient hierbij overigens wel opgemerkt te worden dat de kans dat men dit noodlot treft, theoretisch groter is dan dit in werkelijkheid is, omdat de verschillende partners zich minder consequent aan de eenmaal verkozen partner verbinden als men zou kunnen gaan veronderstellen.

Het gehele proces dat tot fertilisatie moet leiden, is dermate gecompliceerd, dat er gemakkelijk iets mis kan gaan. Dat de kans, dat er wat dat betreft iets mis gaat, vrij groot is, realiseert men zich goed wanneer men zich bedenkt dat volgens statistische gegevens bij de mens gemiddeld in nog niet eens een kwart van de gevallen, waarin er op het meest gunstige tijdstip een natuurlijke atrofie plaatsvindt, deze tot een voldragen vrucht leidt. In de praktijk is dat betrekkelijk lage percentage geen groot probleem, omdat er na gemiddeld 28 dagen bij de mens alweer een nieuwe kans op bevruchting komt. Het geeft echter wel aan dat men niet moet verwachten dat de bevruchting een automatisch gevolg is van iedere natuurlijke inseminatie. "Maar wat zijn dan de oorzaken van onvruchtbaarheid, of van verminderde vruchtbaarheid, van mensen?", zult u mogelijk vragen. Met andere woorden: "in welke gevallen is de vruchtbaarheid gecompromitteerd?"

Voorbeelden van oorzaken die tot echte infertiliteit leiden, zijn de volgende:

• Het komt voor dat er bij mensen, waarbij men dat wel zou kunnen verwachten, er in het geheel geen ovaria worden aangetroffen (dale dysgenese). Men heeft dan te maken met een interseksueel (een intersekse) met vrouwelijke kenmerken. Dit laatste gegeven vloeit voort uit het feit dat men wel ovaria meende te zullen aantreffen. Een dergelijke interseksueel is (normaliter) onvruchtbaar.
• Het komt ook voor dat er bij mensen, waarbij men dat wel zou kunnen verwachten, er in het geheel geen testis worden aangetroffen (cryptorchisme). Men heeft dan te maken met een interseksueel (een intersekse) met mannelijke kenmerken. Dit laatste gegeven vloeit voort uit het feit dat men wel testikels meende te zullen aantreffen. Ook een dergelijke interseksueel is (normaal gesproken) steriel (infertiel).
• Soms is er door atrofie sprake van het ontbreken van de normale verschijningsvorm van één of meerdere delen van het geslachtsorgaan. Dit doet zich bijvoorbeeld voor bij testis atrofie bij mannen, of bij uterus atrofie en ovaria atrofie bij vrouwen. Vanzelfsprekend is er dan geen sprake meer van de normale mogelijkheid tot voorplanting.
• Als de ovaria niet in de loop van de ontwikkeling van de vrouw zijn verschrompeld, maar eenvoudigweg te klein zijn gebleven, spreekt men van: "ovaria hypoplasie". Ook betitelt men deze afwijking wel met de voor deze afwijking zo typerende verschijningsvorm van de baarmoeder, namelijk met de term: "infantiele uterus". Zonder kunstgrepen is een dergelijke vrouw onvruchtbaar.
• Bij mannen kan het zijn dat er in het geheel geen spermatozoa in het sperma vóórkomen (azoöspermie). "De wal keert dan het schip!" Dat betekent dat de bevruchting dan door die ene beperking volledig wordt verhinderd.
• Net als bij de tubae uterinae kunnen de voornoemde problemen zich ook voordoen bij de cervix. Een obstructie in de cervix zal in geval van infertiliteit bij vrouwen gemakkelijk over het hoofd kunnen worden gezien. Er kan dan sprake zijn van een groeisel, maar evengoed van een "bottleneck" die gemakkelijk voor verstopping in de cervix kan gaan zorgen. In de praktijk zal deze zich meestal op de plaats van de meest craniaal gelegen cervixplooi bevinden. Bij vrouwen met overgewicht zal dat probleem zich eerder kunnen blijken voor te doen dan bij vrouwen waarbij dat feit geen rol speelt.
• Ook in de vagina kan er sprake zijn een obstructie. Alhoewel die obstructie dan van veel grotere omvang moet zijn dan bij de obstructies in de hierboven beschreven gevallen. Het kan dan gaan om een groeisel dat zich in de vagina blijkt te bevinden. Maar er kan ook sprake zijn van een corpus alienum. Als een degelijk corpus alienum in de vagina zou blijven zitten, kan dat de bevruchting permanent verhinderen.
• Bij grote uitzondering kan zich ook de bevreemdende situatie voordoen dat de vulva niet, of niet volledig is ontwikkeld. Deze fenomenen worden respectievelijk agenesie, en aplasie, van de vulva genoemd. Als er in een dergelijk situatie sprake is van een vruchtbaarheidsbelemmerende adhesie van de labiae minora, dan kan een gynaecoloog soms met behulp van een set pelottes uitkomst bieden.
• Een bepaalde aangeboren afwijking aan de onderbuik bij vrouwen is zonder chirurgische correctie zondermeer fataal voor de vruchtbaarheid van vrouwen. Hierbij mondt de vagina uit in de anus van die vrouwen. Deze afwijking wordt persistente cloaca genoemd. Een cloaca is immers de gebruikelijke benaming voor het uitscheidingskanaal bij vogels, waardoor zowel de urine, als wel de ontlasting, als wel de genitale afscheidingen (zoals onder andere de eieren) het lichaam van de vogels verlaten. Op een zeker moment in de ontwikkelingsfase van het embryo is er ook bij de mens sprake van een cloaca-achtige lichaaamsopening. Het vóórkomen van die betreffende lichaaamsopening is dus normaliter van tijdelijk karakter. Als baby's echter met een dergelijke afwijking worden geboren, verdwijnt die rariteit niet meer spontaan. Vandaar dat men dan spreekt van een persistente cloaca.
• Bij mannen komt er soms een afwijking voor waarbij er geen enkele ductus deferens is aangelegd. De spermatozoa kunnen dan het ejaculaat van de man niet bereiken. Dat is eveneens het geval wanneer er sprake is van een obstructie in die beide uitvoergangen van de testis. Als er zich steeds geen spermatozoa in het ejaculaat van de man bevinden, moet een dergelijk man zondermeer als onvruchtbaar worden beschouwd.

Het aantal verschillende oorzaken dat tot subfertiliteit leidt, is nog groter. Wij willen daar als voorbeeld een beperkt aantal van gaan noemen. Als mensen binnen hun relatie met subfertiliteit worden geconfronteerd, is dat gelukkig lang niet altijd een onoverkomelijk probleem, want in veel gevallen is er dan door kunstgrepen van een gynaecoloog wel het een en ander aan te doen. Zekerheid over het resultaat heeft men ook dan natuurlijk niet, maar de kans dat de eventuele kinderwens dan resulteert in de geboorte van een "eigen" kind is dan tegenwoordig meestal wel vrij groot.

Al met al is het duidelijk dat het aantal gevallen wat tot een gecompromitteerde vruchtbaarheid kan leiden, erg groot is. Want de hierboven vermelde lijstjes van mogelijke oorzaken van infertiliteit en subfertiliteit zijn duidelijk incompleet. De verwondering over het feit dat het wat dat betreft voor ieder levend mens en ieder levend dier al zovele generaties goed is gegaan, is dan ook beslist geen melodramatische voorstelling van zaken.

N.B. Voor de wetenschappelijk meest betrouwbare informatie op dit gebied kan men het beste te rade gaan bij een gynaecologisch geschoold arts. Zie ook de disclaimer in de parent website.

Voor mensen met een sterke kinderwens, zijn er een aantal tips te vinden op een website met gezondheidsadviezen van dezelfde auteur en webmaster. Klik daarvoor op de voorgaande link!